شاعر به‌فراخور موضوع شعرش، زبان شعرش را نیز برمی‌گزیند. ممکن است انتخاب نوع زبان در این مرحله آگاهانه باشد، اما وجهِ غالب آن است که معمولاً موضوع، انتخاب‌کنندۀ اصلیِ ویژگی‌های بعدی است، و شاعر به‌طور ناخودآگاه آنها را به‌کار می‌گیرد؛ یعنی پس از انتخاب ...
چگونگي تعامل شاعر با جهان و پديده‌ها
(ادامۀ مبحث قبل)
2ـ همدلي با طبيعت و اشياء
در حالت همدلي، شاعر با عناصر جهان بيرون، همذات پنداري مي‌كند و آنها را همراه و هم‌درد خود مي‌بيند، حس مي‌كند تمام حالات و عواطفي كه در او هست، مي‌تواند در آنها هم باشد، گويي آنچه ...
چگونگي تعامل شاعر با جهان و پديده‌ها
(ادامه مبحث قبل)
2ـ 1. توصيف مجازي
گاهي عينيّت، كفاف وصف زيبايي را نمي‌دهند به قول سعدي: «چنان كه در نظري در صفت نمي‌آيي/ منت چه وصف بگويم تو خود در آينه بين»، در نتيجه شاعر خود را ملزم مي‌كند كه از قوۀ خيالش براي توصيف، كمك ...
چگونگي تعامل شاعر با جهان و پديده‌ها
در فرآیند خلق تصویر، آنچه ديدني است اعم از اشياء، طبيعت، ساير جانداران، انسان‌ها و... وارد ذهن شاعر می‌شوند و از دنیای درون او ، از خلال احساسات و عواطف او و از صافی امیال و آرزوهای او عبور می‌کنند و رنگ و بوی ديگري به خود ...
انتخاب ساخت‌های نحوی، انتخاب نوع تقطیع سطرها، انتخاب نوع واژگان، و... همه و همه در ایجاد و انتقال لحن شعر مؤثرند، اما درنهایت باید پذیرفت که وزن عروضی و آهنگ کلام، مهم‌ترین وسیلۀ تلقین لحن‌اند. لحن، نگرش و احساس گوینده یا نویسنده را نسبت به محتوای پیام نشان می‌دهد و ...
احتمالاً نخستین تمایزِ زبانِ متمایل به گونهای که بعدها «ادبی» و بعدترها «شعر» نامیده‌شد، تمایزاتِ آوایی بوده‌باشد، که آن هم در ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین شکلِ ممکن، یعنی با رعایتِ تساویِ هجایی شکل گرفته‌است.
در زبان فارسی، قدیمی‌ترین آثارِ ...
بسیار شنیده‌ایم که می‌گویند شعر حادثه‌ای است که در زبان رخ می‌دهد. سوال اینجاست که: «رخ دادن حادثه در زبان یعنی چه؟» اولین کسی که «لب‌های معشوق» را به «غنچه» تشبیه کرد یا «سیاهی چشم» او را شبیه به «شب» دید، باعث خلق حادثۀ بزرگی در زبان ...
انتخاب موضوع، پس از مجموعۀ انتخاب‌هایی که پیش‌تر به آنها پرداختیم، نخستین مرحلۀ ورود به سلسلۀ انتخاب‌هایی است که درنهایت منجر به برقراریِ ارتباطی تأثیرگذار به‌واسطۀ انتقالِ زیبای یک پیامِ مهم می‌شود، و درست از همین لحظه است که شاعر متوجه می‌شود که هر ...
حالا وقتِ آن رسیده‌است که این کاربرِ زبانیِ انتخاب‌گر، از میان گونه‌های زبانیِ زیبا، گونۀ زبانیِ زیباتر را انتخاب کند، اما درست در همین نقطه است که می‌ایستد، با دقت نگاه می‌کند، و درمی‌یابد که دارد چیزی را انتخاب می‌کند که اساساً وجود ندارد و باید آن را نخست ...
انسان هنگام کاربرد کلام، در پیِ انتقال پیام و برقراری ارتباط است، پس بارِ اطلاعاتیِ کلماتی که به‌کار می‌گیرد برایش مهم است. بر زبان آوردن حرف‌هایی که گفتن یا نگفتن، و شنیدن یا نشنیدن‌شان فرقی با هم ندارد، از جنس تعریف کردن کارهایی است که در طول روز انجام ...
تصوّر کنید آدمی را که هیچ نمی‌گوید. چگونه آدمی ممکن است باشد؟ کودکی است که هنوز قدرت تکلّم ندارد؟ آدمی است با تارهای صوتیِ ناتوان یا ازکارافتاده؟ پیرزنی است در خانۀ سال‌مندان که ترجیح می‌دهد دیگر کلماتش را مصرف نکند؟ پیرمردی است که روی نیمکتی در پارک نشسته و ...
شاپور جورکش از شاعران نوگرا و به‌اصطلاح آوانگاردی است که در سالهای ابتدایی پس از انقلاب سرایش شعر را آغاز کرد و دو دفتر شعر با عنوان «هوش سبز» ( نوید شیراز- 1368) و «نام دیگر دوزخ» (آگه- 1380) ثمره سالهای شاعری اوست. اما کتابی که نام جورکش را بیش از هر اثر دیگرش در محافل ...
از عطایای عطّار (9)
مجموعه‌یادداشت‌هایی دربارۀ رباعیات مختارنامه
**قرار است در مجموعه‌یادداشت‌های «از عطایای عطّار» به بیان نکاتی دربارۀ برخی از رباعیات عطّار نیشابوری در کتاب مختارنامه بپردازم. دربارۀ ضرورت و شیوۀ کار، می‌توانید در صورت صلاحدید، ...
راستش آجر اول را هرطوری می‌شود کار گذاشت، اما بعد؟ آجر دوم و سوم را حتماً باید به‌تناسبِ آن یکی کار گذاشت تا به شکلِ ذهنی نزدیک شود، و یا حتی آن را تغییر دهد. (هوشنگ گلشیری/ کریستین و کید/ صفحۀ 82)
استاد شفیعی‌کدکنی جایی می‌نویسند: «ازنظر علم زبان‌شناسی، ...
ادامۀ مبحث قبل:
6 ـ اسناد صفت به مضاف
در برخی موارد، شاعران با انحراف صفت (اسناد صفت به مضاف به جای موصوف)، نوآوری می‌کنند و ظرفیت زبان را گسترش می‌دهند، مثلا «تاریک» که مربوط به «کوچه» است را به «ته»، نسبت می‌دهند و به جای «ته کوچۀ تاریک» ...
ادامۀ مبحث قبل:
غزل‌سرايان نوگرا در امتداد راه شاعرانِ پيرو نيما، تلاش كردند در نحو ابيات، یعنی طرز قرار گرفتن اجزای جمله هم، نوآوري‌هايي داشته باشند، به شرطي كه به سلامت زبان لطمه نزند، پس تقیّد قدما را تا حدی شکستند. وقتی به اين دو سطر از نيما يوشيج دقت كنيم: «با ...
ادامه مبحث قبل:
5ـ کاربرد ترکیب‌های نو
یکی از مظاهر هنجارگریزی واژگانی در غزل امروز، خلق ترکیب‌های تازه‌ای است که پیشینه‌ای در ادب گذشته نداشته‌اند؛ از این رو غزل‌سرایان از مفردات و ترکیبات کلیشه‌ای کهن دوری می‌جویند یا به گونهای به آنها طراوت و ...
ادامۀ مبحث قبل:
2 ـ کاربرد اصطلاحات زبان گفتار
شعر فارسی در مسیر نزدیکی به ذات و ذائقۀ مخاطب جمعی، با حفظ ادبیّت زبان، کوشیده‌است از ذخایر سرشار زبان مردم بهره ببرد. این خصلت به صمیمیت زبان غزل کمک می‌کند، به شرطی که شاعر بتواند بین دوگونۀ بیان (ادبی و محاوره‌ای) ...
زبان شعر از مهم‌ترین و قابل بحث‌ترین عناصر شعر است. «اگر شعر حادثه‌ای باشد که در زبان روی می‌دهد موضوع زبان در شعر، موضوعی کاملا بنیادی است. شکستن هنجارهای زبان و آشنایی‌زدایی کردن از کاربردهای متعارف آن از عواملی است که ایجاد لذت هنری می‌کند» [1] بزرگترین ...
عده‌ای با توجه به رواج شعر نو، غزل را قالبی مرده معرفی کردند و هیچ کدام از قالب‌های شعری گذشته را شایستۀ شعر امروز ندانستند. براهنی گفت: «غزل ساختمانی ایستا دارد به دلیل اینکه از عمر روابط متحول خاصی که منجر به پیدایش غزل شده، قرن‌ها می‌گذرد. به همین دلیل بعد از ...
