توانایی شاعری

سلام بر دوست جوانم. به پایگاه نقد شعر خوش آمدید. خوشحالیم که به نوشته‌هایتان فرصت نقد شدن داده‌اید. امیدواریم اطلاعاتی که از من و باقی دوستانم در پایگاه نقد شعر می‌گیرید، برای بهتر شدن آثارتان به کار بیاید. البته که نباید مطالعه را هم فراموش کنید. ما در فرصت کوتاهی که هنگام نوشتن نقدها در اختیار داریم، نکات مختصری را می‌گوییم و این شما هستید که با مطالعۀ بیشتر دربارۀ مسائل مختلفی که مطرح می‌شود، راه پیشرفت را برای خودتان هموارتر می‌کنید. برای اینکه بتوانید از نقدها و صحبت‌های دوستانم بیشترین بهره را ببرید، بهتر است نوشته‌های جدیدی که برای پایگاه می‌فرستید، شامل مشکلات قبلی نباشند تا به جای روبه‌رو شدن با حرف‌های تکراری، هربار نکات جدیدی را بشنوید و فرایند آموزش را سریع‌تر پیش ببرید.
از سابقۀ شاعری شما اطلاعی ندارم و نمی‌دانم که دانش شما دربارۀ عناصر مختلف شعری چقدر است؛ پس با توجه به سه نوشته‌ای که این بار فرستاده‌اید صحبت می‌کنم. اولین ویژگی‌های شعر که ظاهر شعر را می‌سازند و باید رعایت شوند، وزن و قافیه هستند. مشخص است که دربارۀ هرکدام اطلاعاتی دارید اما افزایش این اطلاعات برای نوشتن آثار بعدی شما ضروری است. اجازه دهید وزن این سه نوشته را با هم بررسی کنیم. وزن نوشتۀ اول «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» و وزن نوشتۀ دوم «مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن» است. در مصرع‌های این دو نوشته توانسته‌اید وزن را درست اجرا کنید. البته درست اجرا کردن وزن با خوب اجرا کردن آن تفاوت‌هایی دارد که فعلاً نیازی نیست دربارۀ آن صحبت کنیم. فعلاً به درست بودن وزن اکتفا می‌کنیم و با این نگاه، نکتۀ خاصی دربارۀ وزن نوشته‌های اول و دوم نمی‌گویم. اما وزن نوشتۀ سوم...
نوشتۀ سوم شما با وزن «فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن» شروع می‌شود اما نمی‌تواند این وزن را تا پایان حفظ کند. این وزن، یکی از روان‌ترین وزن‌های شعر فارسی است که شاعر می‌تواند به جای «فعلاتنِ» اول، از «فاعلاتن» هم استفاده کند؛ یعنی شاعر اجازه دارد مصرع را هم با هجای کوتاه شروع کند، هم با هجای بلند. البته این اختیار فقط در رکن اول است و «فعلاتن»های بعدی این امکان را ندارند. ضمناً دقت کنید که همۀ وزن‌های شعر هم این اجازه را به شاعر نمی‌دهند. دو بیت زیبا از سعدی در همین وزن بخوانیم:
خبرت هست که بی روی تو آرامم نیست
طاقت بار فراق این همه ایامم نیست
خالی از ذکر تو عضوی چه حکایت باشد
سر مویی به غلط در همه اندامم نیست
جناب سعدی مصرع اول و چهارم را با هجای کوتاه (فعلاتن) شروع کرده و همان‌طور که می‌بینید مصرع دوم و سوم هم با هجای بلند (فاعلاتن) آغاز شده است. در نوشتۀ سوم شما، تمام مصرع‌ها با فاعلاتن شروع شده‌اند، که البته این اشکال شعر شما نیست؛ چون گفتیم که شاعر با توجه به واژه‌هایی که انتخاب می‌کند، مختار است که از فعلاتن یا فاعلاتن برای رکن اول استفاده کند. پس مشکل چیست؟ مشکل از بیت سوم شروع می‌شود؛ جایی که وزن به هم می‌ریزد. در مصرع پنجم نوشتۀ شما، سومین «فعلاتن» هم به «فاعلاتن» تبدیل شده است که نباید می‌شد! و مشکلات وزنی این شعر، از همین‌جا آغاز می‌شود. برای اینکه وزن این مصرع درست شود باید آن را «کعبه بودی و طوافت وجب شرعی عشق» یا مثلاً «کعبه بودی و طوافت هدف شرعی عشق» خواند! اوضاع وزن مصرع ششم از این هم خراب‌تر می‌شود و کم‌کم به سمت وزن نوشتۀ اول می‌رود. وزن شعر از اینجا کاملاً عوض شده و دو بیت پایانی در وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» نوشته شده است! مصرع هفتم و نهم دقیقاً در همین وزن است. اگر «منزل» را به «منزلی» و «ساحل» را به «ساحلی» تغییر دهیم، مصرع‌های هشتم و دهم هم با «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» جور درمی‌آیند! شاید وزن را به شکل شنیداری یاد گرفته باشید و از مسائل تئوری وزن اطلاعی نداشته باشید؛ شاید هم اطلاعاتی دربارۀ وزن داشته باشید اما موقع نوشتن دقت کافی را نداشته‌اید؛ در هر صورت، مشخص است که به تمام نکات مربوط به وزن اشراف ندارید و هنوز به وزن شعر مسلط نیستید. پس نیاز است که در این زمینه مطالعۀ دقیق‌تری داشته باشید. انواع هجا و انواع وزن را بشناسید و از اختیارات وزنی مطلع باشید. یکی از بهترین منابع مطالعۀ مقدمات شعر، کتاب «روزنه» نوشتۀ شاعر گرامی محمدکاظم کاظمی است. در این کتاب دربارۀ مقدمات شعر و عناصر مختلف شعر به قدر کفایت صحبت شده است و با مطالعۀ دقیق آن می‌توانید تمام مشکلات ظاهری شعرتان را رفع کنید. وقتی که دیگر این مشکلات اولیه را در نوشته‌هایتان نبینیم، زمان صحبت کردن دربارۀ دیگر عناصر شاعری و دقیق‌تر شدن در مضمون و درون‌مایه است.
نوشته‌های شما، با توجه به سنی که دارید، می‌تواند نوید‌دهندۀ روزهای خوبی باشند. با وزن و قافیه غریبه نیستید، زبان نسبتاً خوبی در نوشته‌هایتان جاری است، برای مضمون‌پردازی تلاش می‌کنید و در نوشته‌هایتان با مشکلات اولیۀ کمتری روبه‌رو هستیم. البته که در همۀ این زمینه‌ها، به پیشرفت نیاز دارید. تا پیش از امروز را کاری نداریم ولی از امروز به بعد، به خودتان بستگی دارد! به اینکه چقدر در کارتان جدی باشید و چقدر برای پیشرفت آثارتان تلاش کنید. مطالعه، بخشی از این تلاش خواهد بود. به نظرم شما پتانسیل خوبی دارید و می‌شود توانایی شاعری را در نوشته‌های شما دید. امیدوارم که این توانایی را به‌درستی پرورش دهید و در نوبت‌های بعدی، آثار به‌مراتب بهتری از شما بخوانیم. موفق باشید.