در شعر باید اول تخصص‌اش را آموخت

خانم سمانه طاهری سلام.
واقعیت امر این است که هنر [شعر و داستان را هم بخشی از آن فرض کنید] در مرحله‌ی نخست، «تخصص» است و در مراحل بعدی «خلاقیت و شهود»؛ به عبارت بهتر، برای اینکه کسی بهترین تنیس‌باز دنیا شود، لازم است که اول تخصص‌اش را یاد بگیرد اما هر کسی که تخصص‌اش را یاد گرفت، لزوماً بهترین تنیس‌باز دنیا نمی‌شود! شما در آغاز راه‌اید و هنوز حتی «تسلط نسبی بر وزن» ندارید [وزن عروضی، «ساز» است و باید از این ساز، بهترین موسیقی را به گوش مخاطب رساند. کسانی که قادر نیستند به موسیقی مطلوب برسند اما توانایی کوک کردن درست ساز دارند، از «تسلط نسبی بر وزن» برخوردارند] به نظر می‌رسد که بر «تقطیع» اشراف ندارید و احتمالاً آثارتان را برای سنجش درستی وزن به کسی سپرده‌اید و او هم بر حسب شناخت ناقصی که از بحث «اختیارات شاعری» داشته [اختیارات شاعری (به انگلیسی: poetic licence، به فرانسوی: licence poétique، به لاتین: licentia poetica) از مباحث عمده و اساسی در وزن شعر فارسی است، و آن عبارت است از مجموعه‌ای از قواعد که برمبنای آن، شاعر مجاز است که در شعر خود، هنگام سرودن، از نظر وزنی یا از لحاظ لفظی، نسبت به وزن یا کلام استاندارد و معیار، تفاوت‌هایی خاص ایجاد کند. ظاهراً این اصطلاح را نخستین بار پرویز ناتل خانلری، استاد برجسته ادبیات و زبان‌شناسی (رساله دکتری، ۱۳۲۱) به‌کار برده‌است. آنچه خانلری انجام داد، در واقع، دسته‌بندی و تدوین اصول و قواعدی است که در کتاب‌های کهنِ عروض، به‌ویژه کتاب المُعجَم فی مَعاییرِ اشعارِ العجم، نوشته شمسِ قیسِ رازی (نیمه نخستِ قرن هفتم هـ. ق) آمده‌است؛ یعنی چهار قاعده حذف، اضافه، تبدیل، و ادغام، که هنگام انشعابِ زحافات از پایه‌های اصلیِ عروضی اِعمال می‌شود اما، اختیارات شاعری، به مفهوم جدید، برای نخستین بار، توسط ابوالحسن نجفی تدوین و در سال ۱۳۵۲ در مقاله‌ای به همین نام در اصفهان چاپ شد] مُهر تأیید بر وزن‌اش زده و شاید هم اصلاً این طور نبوده و خود بر حسب برخورد غریزی [و نه تخصصی] به چنین نتایجی رسیده‌اید که به هر حال، در هر دو صورت، نتیجه یکی بوده. وزن غالبِ شعر اول فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) است که در مواردی دچار اختلال است [گرچه احتمالا شما با «هجاشماری» به این نتیجه نمی‌رسید و حتماً باید شعر «تقطیع» شود و همچنین بر «اختیارات شاعری شعر معاصر» هم اشراف داشته باشید] در این وزن حافظ غزل‌های مشهوری دارد که با «تسلط کامل بر وزن» در هر غزل، موسیقی خاص خودش را با این «ساز» نواخته است مثل این مورد:
یاری اندر کس نمی‌بینیم یاران را چه شد
دوستی کی آخر آمد دوستداران را چه شد
آب حیوان تیره‌گون شد خضر فرخ‌پی کجاست
خون چکید از شاخ گل باد بهاران را چه شد
کس نمی‌گوید که یاری داشت حق دوستی
حق‌شناسان را چه حال افتاد یاران را چه شد...
بحث دوم بر سر قافیه است در شعر دوم، که «حسود و بود و گشود» قافیه‌اند اما تکرار سه بار پشت سر هم «بود» یعنی انهدام قافیه در این سه بیت؛ البته این مواردی که عرض کردم مقدمات شعر کلاسیک گفتن است و بعد باید به «موفق یا موفق نبودن مضمون‌سازی» رسید و همچنین تسلط شاعر بر «زبان» که وجه حداقلی‌اش، نداشتن «ضعف تألیف» است که متأسفانه در هر سه متن حضور دارد. در متن سوم، بهره‌بریِ به مراتب کمتری از شعر را در متن شاهدیم که مشخص می‌کند شما نه بر تاریخ شعر نو اشراف دارید و نه بر شگردهای شعر منثور. پیشنهادم این است که در اولین قدم، «شعر نو از آغاز تا امروز» محمد حقوقی و «تاریخ تحلیلی شعر نو» شمس لنگرودی را از نزدیک‌ترین کتابخانه‌ی عمومی نهاد کتابخانه‌های کشور، به امانت گرفته و بارها بخوانید. [در بازار کتاب، برای خرید چندان در دسترس نیستند.] در باب آموزش وزن و تقطیع نیز، کتاب‌ها زیادی در دسترس است از جمله کتاب‌های عروض و بدیع سال‌های آخر دبیرستان راه‌گشایند اما برای آموختن «اختیارات شاعری» باید وقت و زمان بیشتری بگذارید و از کتاب‌های دیگری بهره ببرید که این بحث را منوط می‌کنیم به ارسال آثار بعدی شما. نکته پایانی اینکه یک بیت قابل تأمل را در این سه متن ارسالی دیدم که نشان‌دهنده غریزه شاعری قوی شماست. بیتی که خواندنی‌ست:
تا دلم خوش می‌شد از‌ تعریف با من بودنت
یادم آمد مِی زدی، جامت الهی می‌شکست
پیروز باشید.